Duela egun gutxi Brais Mendezekin elkartu ginen Tabakaleran osasun mentalari buruz hitz egiteko. Solasaldia amaitu zenean Atotxari buruz aritu ginen: “Bai, badakit hemen ondoan zegoela. Hainbat istorio kontatu dizkidate”. Realeko jokalari batekin mintzatzen garen bakoitzean, memoriaren hariari tiraka, futbol zelai zaharraren oroitzapenak datozkigu gogora. Braisekin geratuak ginen egunean, Kopako zozketa egin berria zen: Reala – Rayo. Ez zen emaitza txarra, baina galiziarra kezkatuta zegoen: “Partida gehiegi dira. Atseden egun gutxi, eta ez da samurra. Jendea ere nekatu egingo da hiru egunean behin partidak daudela ikusita, ordutegi hauekin”.

Ruud Gullitek Urrezko Baloia irabazi zuen 1987an. PSV Eindhovenen egindako denboraldi bikainari esker eskuratu zuen saria aurrelari herbeheretarrak. Paulo Futre izan zen bigarren, Portorekin Europako txepeldun, eta Emilio Butragueño hirugarren tokian sailkatu zen. Sariaren inguruko albisteak tarte txikia bezain laburra hartu zuen garai hartako berripaperetan.

   Butragueñoren aldeko kanpaina egin zuten Espainian, Real Madrileko aurrelariak Urrezko Baloia irabaz zezan. Baina garai hartan kontu hauek ez zuten orain duten oihartzunik. Errespetua zegoen, ororen gainetik: futbolari eta aurkariari errespetua.

   37 urte geroago, Real Madrilek Emilio Butragueño bakarrik bidali du 2024ko Urrezko Baloiaren ekitaldira. Hasiera batean, berrogeitamar lagun bidaiatzekoak ziren, Real Madrileko futbolari batek saria irabaziko zuelakoan. Baina garaikurrik ezean, 1987an hirugarren tokian sailkatu zen futbolaria bidali dute soilik, zor zahar bat aldarrikatzera joango balitz bezala. Parisko ekitaldira ez da Real Madrileko ustezko garailea agertu, ume baten kasketarekin; presidente ahalguztiduna etxean geratu da, haserre; entrenatzaileak ere jaialdiari uko egin dio, elkartasun gisa. Urteko teknikaririk onenaren saria eman diote, eta ez da agertu.

   Urrezko Baloia mundu osoko ehun kazetariren arteko bozketan erabakitzen da. Librea da. Aldizkari serio batek antolatzen du, serioa eta ospetsua: France Football delakoa.

   Gullitek irabazi zuenean; Platinik, Beckenbauerrek edo Cruyffek, gizartea oso bestelakoa zen, balioak ere desberdinak. Zaleak zelaira begira ziren, jokoaz gozatzen, eta aurkariaren dohainak miresten zituzten. Ruud Gullitek 1987an irabazi zuenean asko poztu ginen. Futbolari izugarria zelako, zaldi baten modukoa. Milanen are distira handiagoa izan zuen. Real Madrilen borrero nagusia izan zen urte haietan Arrigo Sacchiren taldea.

   Milango hainbat futbolarik eskura zezaketen Urrezko Baloia, euren maila eta taldearekin zuten konpromisoa ikusita. Marco Van Bastenek garaikurra irabazi zuen, bere distiragatik. Baina Franco Baresik, adibidez, ez zuen aukerarik izan.

   Baresi kapitaina talde liluragarri hartako ardatza zen. Aurkariak jokoz kanpo etengabe uzteko arduradun nagusia. Beti urrats bat aurrera. Arerioa arnasik gabe uzten zuten italiarrek. Baresik agindua eman eta pauso bat aurrera egitea nahikoa zen. Bere argitasunak taldea piztu egiten zuen.

   Ingurukoak hobetu egiten dituzten hainbat futbolarik ez dute Urrezko Baloirik eskuratu. Baresiren tankerako asko daude: Philip Lahm, esaterako; Busquets, adibidez; Xavi, Iniesta, Pirlo,  edo David Silva. Euren argitasunarekin ondokoak hobeak egin dituztenak.

Israelgo futbol selekzioa Asiako txapeldun izan zen 1964an. Etxean jokatu zuten. Israelek ez du titulu gehiago goi mailako futbolean. 1970ean Munduko Kopan aritu zen, lehen eta azken aldiz, Asiako ordezkari gisa, Mexikon. Lau urte geroago, 1974ean, Asiako futbol federaziotik hanka egin zuen Israelek: kontinenteko herrialde arabiarrek ez zuten haiekin lehiatu nahi, etengabeko liskarren ondorioz.

   Boterea eta indarra bidelagun, Israel han-hemenka ibili zen bueltaka hogei urtean: Ozeaniako taldeekin orain, gero europarrekin. Azkenean, Europako futbol elkarteak besoak zabalik hartu zuen; UEFA ospetsuak.

   1994az geroztik, Israelgo selekzioa eta herrialde hartako futbol taldeak, Europako txapelketetan ari dira. Asian ez zuten begi aurrean ikusi nahi, eta FIFAren baitan dagoen federaziorik indartsuenak hartu zuen bere baitan. Mendebaldeak ekialde hurbileko mamuari atea zabaldu zion.

   Israel indarra da, dirua, boterea eta gehiegikeria. AEBen babesa du. Israelek bere Estatua okupatutako lurraldeetan hedatu zuen, Palestinako herria zapalduta: hango kirolarien egunerokoa baldintzatu, selekzioa erbestera kondenatu eta Palestinako futbolariei euren ligan jokatzeko hamaika oztopo jarrita. Beste herri bateko futbolariak diskriminatzea galerazita dauka FIFA erakundeak. Herria zapaltzeagatik, Nazioarteko Futbol Federazioaren arautegiko artikulu hori eta oinarrizko beste hainbat eskubide hausteagatik, 2024an hiru aldiz eskatu dio Palestinako Futbol Federazioak FIFA erakundeari Israel nazioarteko lehiaketetatik kanporatzeko. Aurreneko bi eskariei entzungor egin zien futbolaren gobernuak; hirugarren ahaleginari erantzun berri diote: ikusiko dutela. Baina zigorrik ez.

Astelehena, asteartea, asteazkena, osteguna, ostirala, larunbata, igandea… FUTBOLA. Ohitura bilakatzen ari da: futbola egunero, futbola urtaro guztietan. Udan ere bai aurki, kluben Munduko txapelketarekin. Eurokopa, Amerika Kopa eta Mundiala aparte. Ligak abian direla, Afrika eta Asiako Kopa ere bai; kluben arteko txapelketa kontinentalak.

   Futbola patxadaz dastatzeko astirik ez dago. Gozoak eta garratzak bide laburra dute, berehala beste katilukada bat datorrelako. Harmailetan izan garen azkenetan, epaileak txistua jo orduko zaleak ziztu bizian etxera. Partida eman duenak patxadaz hausnartzeko eta xehetzeko une egokia da. Futbolarien lana eskertzeko unea ere bai, onean eta ez hain onean. Baina hurrengo partida ate joka da, hiru edo lau egun geroago, eta unean unekoa historia da. Hurrengo hitzordua hain gertu: nekea eta minak nola leundu? Noiz lasai lan egin okerrak zuzentzeko? Gutxitan dago aste garbi bat osagaiak doitzeko. Eta askotan lantalde erdia kanpoan da: Nazioen Liga, Mundialerako sailkatze fasea, lagunarteko partidak…

   Txandakatzeen garaia aspaldi iritsi zen. Duela hogei urte. Ordura arte arraroa zen talde bat partida batetik bestera askotan ez errepikatzea. 1etik 11ra buruz jakiten genituen futbolari horien izenak. 99a, 43a eta horrelakoak azaltzen hasi ziren arte. Taldeen hedapena, negozioa atzerrian hedatzeko joera, etxeko txapelketa batzuk basamortura eramanda; eta Amerika aldean ligako partida batzuk jokatzeko nahia. Hori, patronalaren xedea. Baina klubak beraiek dira patronala. Etxekalte. Lesioak, gorabehera fisikoak, ezinbestekoak antza. Kirolaren edo negozioaren parte.

Duela aste batzuk Parc Lescure zaharra piztu zen, belodromoa izan zena, Girondins talde ospetsuaren etxea ere bai. Estadioaren ehungarren urteurrena zen. Eta han ziren zaleen futbolari kuttunak. Gazteenek Lizarazu, Zidane, Dugarry, Micoud edo Gourcuff sutsuki agurtu zituzten. Azken hiru hamarkadetako idolo nagusiak. Baina txalorik zirraragarrienak Alain Giressentzat izan ziren, klubaren aro distiratsuko kapitaina; Jean Tigana, haren laguntzaile prestuarentzat; Patrick Battiston eta Marius Tresor atzelari mitikoentzat; Bernard Lacombe, golegile zitala ere gogoan izan zuten; eta Dominique Drospsy, gaixotasun latz batek aurrean eraman zuen atezain maitagarria.

   Girondins, Frantziako futbolaren monumentu handia. Parc Lescure estadio bitxira hurbildu den orok zerbait berezia sentitu du han. Futbol zelai gogoangarria izan delako; futbolari handiak hartu dituen agertokia. Espainiako gerrate zibilaren garaian, euskal herritarren babeslekua izan zen. Real Unionen aritutako bi irundar klubaren ikur bilakatu ziren urte haietan: Jaime Manzisidor atzelaria (taldeko kapitaina) eta Santiago Urtizberea, golegile handia. Benito Diaz donostiarra izan zuten entrenatzaile garai hartan. Realeko teknikari ohiaren eskutik profesional bihurtu zen Bordeleko kluba. Eta 1941ean aurreneko titulua irabazi zuen eskapularioa paparrean eraman duen taldea: Frantziako Kopa.

                                                                       2024/06/30

Mundua mugitzen da, pertsonak ere bai, eta kirolak aspaldi erakutsi du integraziorako esparru paregabea dela.

2010ean, alemaniarrekin elkartu ginen Hegoafrikako Munduko Kopan. Zaleak gustura zeuden euren selekzioaren kolorearekin. Jatorri ezberdineko futbolariak elkartu ziren Nationalmannschaft-aren elastikoarekin: turkiarrak, poloniarrak, afrikarren bat, Mario Gomez “espainiarra” ere tartean zen… Ortzadarra irudikatzen zuen Alemaniak. Joera hori areagotu egin da ondorengo urteetan, baina testuinguru politikoa ez da berdina. Eskuin muturra hazi egin da Europan, Parlamentuek futbol zelaietako harmailen itxura hartu dute, eta sare sozialak irainen jokaleku bilakatu dira.

Joshua Kimmich, Alemaniako futbolariak, integrazioaren aldeko mezua zabaldu zuen Eurokopa hasi aurretik, selekzioaren egitura babeste aldera, kalean entzuten ziren astakeriei aurre eginez.

   Mundua mugitzen da, pertsonak ere bai, eta kirolak aspaldi erakutsi du integraziorako esparru paregabea dela.

Diskriminazioa sufritu duten hainbat kirolarik, euren jarduna amaitu ondoren, gazteei bidean laguntzeko ardura hartu dute. Aldapa zelaitu nahian aritu ziren euren ibilbide profesionalean, eta orain baliabideak eta eskarmentua eskaintzen diete atzetik datozenei. Hori eta gehiago beharko dute gizarte polarizatu honetan.

   80ko hamarkadan selekzio batzuen itxura aldatzen hasi zen. Afrikar jatorriko futbolariak ikusten hasi ginen Frantziako selekzioan: etorkinen seme-alabak ziren batzuk, Hexagonoan jaioak; edo kolonia izandako itsasoz gaindiko lurraldeetan sortuak. Selekzioaren jokoa izugarri aberastu zuten Marius Tresorrek, Gerard Janvionek, Jean Tiganak, Alain Couriolek… ondorengo belaunaldiei bidea erakutsita.

Perikorekin egin genuen topo Hondarribiko hondartzako pasealekuan aitak eta biok 2023ko udaberrian. Gure aitaren memoria berpizteko une aproposa. Itzaltzen ari zen, poliki-poliki lausotzen. Baina oroitzapen gogoangarriak tarteka pizten ziren, pasarte gozoren bat gogora ekartzen zuen irudia, keinua, hotsa ikusi edo entzunez gero. Ez nintzen ni gola oihukatzen hasiko kale erdian. Gola ez, “Tooor” (gola, alemanieraz) esango lidake aitak, adarra joaz. Herrenka nenbilen orduan, orkatila bihurrituta; aita makilen laguntzarekin, nik makuluak esku banatan. Biak bidean aurrera, Perikorekin bat egin genuen arte. Alto! “Zer, min hartuta?”, hark. Gure aita barre batean: “Bai, futbolariak bezala, lesionatuta”. Zenbatetan ikusiko zuen Pakito aitak Periko gurdiari tiraka Atotxa zaharrean. Baina ez zen jabetu hura zenik. Memoriak kale egin zion.

   “Xabi leku onean dago, Periko”, esan nion. Irribarrea atera zitzaion Alonso zaharrari. Alemania leku egokia zela bagenekien gure aitaren ahotik entzunda. “Alemanak gogorrak dituk”, txikitatik etxean etengabe entzun dugun leloa. Xabi Alonso Leverkusenera joan zenean gure aita memoria galtzen hasia zen, baina tarteka klik eginda zerbait pizten zitzaion: “Aita, Perikoren semea zu bizi zinen herriaren ondoan ari da entrenatzen”. Hamaika aldiz esana zigun fabrikan jo ta su aritu ondoren dilistak jaten zituela, burdina baitzen bere motorra: jana eta lanabesa.

   Errementari ofizioa ikasten eman zituen urte batzuk Wuppertaleko lantegi batean, Leverkusendik oso gertu. Ordu libreetan, gertuko futbol taldeak ikustea zen denbora-pasetako bat: Kolonia, Düsseldorf, Mönchengladbach eta Leverkusen. Lauki horren inguruan mugitzen zen. Baina Alemaniako idolo nagusia ez zen hurbil: Uwe Seeler, Hanburgoko golegile zitala, Alemaniako selekzioko ‘9’a. “Gogorrak dituk aleman horiek”, errepikatzen zuen beti aitak. Bayer Leverkusenek 1988ko UEFA penaltietan irabazi zuenean hori bera zioen. “Alemanek ez ditek amore ematen”. Lurralde hartako bere istorioak gogoratzeko momentuak ziren haiek. Baita hango selekzioak Eurokopa eta Mundiala jokatzen zituen bakoitzean ere.

   “Aita, Alemaniara noa”, esan nion 2006ko udaberrian. Asko poztu zen. Herrialde osoa zeharkatu genuen Mundialean gertatzen zena kontatzeko eta Koloniara iritsitakoan: “Aita hona ekarri beharra daukat”, pensatu nuen. Egunen batean.

   2013. “Aita, Alemaniara goaz”. Begiak piztu zitzaizkion. “Leverkusenera”. Futbola aitzaki, Wuppertal ezagutzeko parada izango nuen: bere bizilekua eta lantegia 60ko hamarkadaren hasieran. Mende erdi geroago Bayer Leverkusenen zelaira joan ginen, Reala Txapeldunen Ligan ikustera. Hainbat sentsazio berreskuratu zituen, eta partida amaieran berriro esan zuen: “Alemanak gogorrak dituk”. 

  Paris Saint-Germain Europako Kopa irabazteko egitasmo bat da aspaldi, baina bide malkartsu horretan eraman ezin duen gauza bat dauka: ez da Frantziako aurreneko txapelduna izango. Marseillak du ohore hori; aurreneko irabazlea, eta, oraingoz, bakarra izatearena. Horrek, besteak beste, hexagonoko talderik jendetsuena eta herrikoiena izateko aukera eman dio Olympique Marseillari. Lyonek zazpi liga jarraian irabazi zituen XXI. mendearen hasieran, PSGk bere palmaresa izugarri piztu zuen ondoren, Qatarren eskutan geratu zenean. Baina tituluak titulu, Frantziako zaleen talde kuttunak beste batzuk dira. Historikoki, Stade Reims, Saint-Etienne, Nantes, nostalgikoenak aipatzearren.

   Paris Saint-Germain klub gaztea da. Mende erdia besterik ez du. Frantziako hiriburuko eliteek eta artistek sortu zuten, hango futbolari distira emateko. Racing Club Paris izan da betiko klub historikoa. Baina PSG marka bat bilakatu zen hasieratik, Jean Paul Belmondo eta garaiko bere lagunek bultzatuta. Beti azkar hazi nahi izan du, prozesuei garrantziarik eman gabe, eta azken hamarkadako PSG da horren eredu. Ikur handi baten inguruan antolatu izan dute taldea: Zlatan Ibrahimovic izan zen QSIren aurreneko izar handia; Kylian Mbappe, bigarrena, egungo armarria. Eiffel dorrea itzalean izan dute bi horiek, hiriburuko monumento nagusi bilakatuta futbolari esker. Baina usteak erdi ustel. Klubaren egitasmoak eurak dira, izarrak, eta Europan jasandako porroten ondorioz hegan atera izan dira purpuraz asebeteta. Neymar, Messi, Verratti, Cavani, Rabiot, Di Maria… asko dira zalapartaren erdian alde egin dutenak.

   Guri beste garai batzuetan erakargarriagoa bilakatu izan zaigu berez xarma gutxi duen kluba. 1996an Errekopa irabazi zuen PSGk Luis Fernandez aulkian zuela. Rapid Vienaren aurkako finala Euskal Herrian prestatu zuten. Hendaian izan ziren, Serge Blancoren etxean, eta entrenatu, Irunen, Stadium Galen. Han konturatu ginen kluba beste dimentsio batean sartua zela. Canal + telebista katearen esku zegoen, eta irudi eskubideen mailan beste guztiei aurrea hartuta zeuden. Daniel Bravo, Youri Djorkaeff, Rai, Loko, Dely Valdés… ikusi genituen Irungo lan saioan, eta amaieran Luis Fernandez entrenatzaileari elkarrizketa eskatuta, hark ezetz: “Canal + kateak ditu gure irudi eskubideak. Ezin ditugu elkarrizketarik eman”. Orduan ikusi genuen etorkizunean lanerako izango  genituen eragozpen berrien hasiera. Zur eta lur geratu ginen… duela 27 urte!

Zer ari da gertatzen Marseillan?

Galdera ez da berria. Eta egunek aurrera egin ahala, agian zaharra ere bilakatu da, ordu gutxian hango futbol taldearen inguruan sortu den enegarren lurrikarak kluba hankaz gora jarri duelako.

   Astelehen ilunabarrean Olympique Marseillako jarraitzaile talderik sutsuenetako liderrak Pablo Longoria presidentearekin bildu ziren. Oviedon jaiotako agintaria mehatxatu zuten. OMko zaleen etsipena taldearen emaitza kaskarren ondorioa da, joko eskasarena. Txapeldunen Ligako aurrekanporaketan Panathinaikosek bide bazterrean utzi zuen, penaltietan. Kolpe latza jaso zuten Stade Velodromera hurbildu ziren zaleek. Beste bat. Hurrengo egunetan zenbait jokalarik taldea utzi zuten, tartean Dimitri Payetek, azken urtekotako ikurrak. Zaleen kuttuna. Mateo Guendouzi euskarriak ere hanka egin zuen.

   Ligan justu antzean dabil taldea, jokoz batez ere, eta igandean Toulousen aurka hutsean berdindu ondoren harmailak eztanda egin zuen. Ez da aurreneko aldia, ez da azkena izango.

   Frantzian zaleek sekulako indarra eta boterea dute. Klub baten egunerokoa aztoratzeko gauza dira. Jarraitzaile talde antolatuen buruak futbolariak bezain ospetsuak dira. Onean izugarrizko giroa sortzen dute (Marseillaren partidak ikustekoak dira), txarrean arriskutsuak bilakatzen dira.

   Duela bi urte, taldea gainbeheran zela eta, zaleek euren indarra erakutsi zioten klubari, Commanderie  kirol hirian sartu zirenean. Sekulako liskarra sortu zen han, suziriak eta bortizkeria tarteko. McCourt familia estatubatuarra da klubaren jabea eta erabaki latza hartu zuen nagusiak, garaiko presidentea kargugabetuta. Zaleekin bilerak egin zituzten, haietako batzuk atxilotu, eta jarraitzaileak lasaitzeko presidente berria izendatu zuten: ordura arte kirol zuzendari izandako Pablo Longoria gaztea.

   Aurreneko hilabeteetan giroa baretu zen; Jorge Sampaolirekin taldea Txapeldunen Liga jokatzeko sailkatu zen. Baina Marcelo Bielsak duela zortzi urte bezala, Sampaolik hurrengo denboraldia hasi aurretik dimisioa eman zuen. Lehenago, Andre Vilas-Boas portugaldarrarekin gauza bera gertatu zen. Aste gutxi batzuk behar izan ditu Marcelinok erabaki bera hartzeko. Marcelino Garcia Toral uztailean iritsi zen Marseillara, Igor Tudor aurreko entrenatzaileak ez zuelako kontratua berritu nahi izan… taldea Txapeldunen Ligako aurrekanporaketara eraman arren. Bi gainditu behar zituen multzoen fasean aritzeko. Eta hirian, zaleek eta kazetariek, arreta guztia balizko azken kanporaketan jarria zuten. Sporting Braga izango ote zen aurkaria? Baina Olympique Marseillak kale egin zuen aurreneko ahaleginean eta ez zen bigarren kanporaketarik izan eurentzat.

Lombardiako hiriburua beti ezagutu izan dugu, besteak beste, Europako Kopako bi talde txapeldun zituen hiri bakar gisa. Manchesterrek harekin bat egin zuen arte. Milanoko bi talde nagusiek jokaleku bera partekatzen dute: San Siro izendatua, nagusiki, batentzat; besteak, berriz, Giuseppe Meazza nahiago.

   AC Milan eta FC Internazionale enbor bereko ezapalak dira, ordea. Talde rossoneroaren hausturatik sortu zen Inter ospetsua. Italiako federazioak atzerritarren kopurua mugatu nahi zuen, eta erabakiaren aurka zeuden milandarrek nazioarteko kutsua izango zuen kluba sortu zuten. Internazionaletik, Inter ezagunera. Erdibiderik gabe.

   Klubaren jatorrizko izena ez zen Mussolini diktadorearen gustukoa. Internazionalek komunista kutsua omen zuen, eta Duce zelakoak bakarrik falta zuen Interren partidetan ‘Internazionala’ren doinua entzutea. Futbola ere kontrolpean izan nahi zuenez, hiri bereko futbol taldeak murrizteko ahalegina egiten zuen. AC Milan bakean utzi zuen, eta disidentziatik sortu zen Inter berria hiriko beste talde batekin batu zuen: Milanese eta Internazionale, biak eskutik helduta.

   Benito Mussolinik, hala ere, ez zuen nahikoa horrekin. Societa Sportiva Ambrosiana izena jarri zion klubari, hiriko patroi San Ambrosioren omenez. Aurrerago, Ambrosiana-Inter bihurtu zen.

Urte haietan aurrelari gazte batek sona handia eman zion klubari. Interreko zaleentzat San Siro horregatik da Giuseppe Meazza. Italiarekin birritan izan zen Munduko txapeldun  Milanoko estadioaren izena daraman futbolaria. Jokaleku horrek hainbat lehia mitiko bizi izan ditu, eta hamaika izar distiratsu ezagutu ere bai. Meazzatik hasita hainbat dira dir-dir egin duten izarrak. Inter atzerriarrekin lotzen den kluba izaki, guk bertako ikurrak gogora ekarriko ditugu: etxeko bandiera direlakoak. Kanpokoren bat bertakotzat badugu ere, izandako ibilbidea aintzat hartuta. Gazteenek Javier Zanetti aipatuko dute, beharbada. Argentinarra jaiotzez, hango selekzioko erreferentea, Interrekin partida gehien jokatu duen futbolaria da. Eta guk bere handitasuna bertatik bertara ezagutu genuen, Alavesek UEFAtik kanporatu zuen egunean. Giuseppe Meazzako harmailak sutan zeuden; Zanettik zentzuzko hitzak izan zituen, liskarraren erdian. Bederatzi urte geroago Europako Kopa zerura jaso zuen Santiango Bernabeun Pupi Zanettik.